Cerpen A. Syarmidin: Sindupati
BUHAN Bukit iya-am nang mandiami hunjuran Maratus kampung Loksado. Buhannya tuti sakalinya taumpat jua papacahan puak Dayak Ngaju. Bahari ti buhannya bagana di parak banyu, di pinggir laut lawan di hunjuran randah Kalimantan Selatan, makanya-am sampai jua bakulaan kabiasaan lawan urang Banjar Hulu lawan Banjar Kuala. Pungkala-pungkala susial, ikunumi wan kabiasaan hari-hari, manyabapakan buhannya baalih-alih, maulah wadah kaganaan saurang di hunjuran Pagunungan Maratus.Buhannya bagana bagalumuk. Wadah kaganaan tuti dingarani buhannya balai, rumah tinggi nang saling ganalan, kawa diganai bapuluh-puluh kaluarga. Saikung kaluarga mangganai buncu nang disambat ujuk.
Matan kababanyakan balai tuti ada nang bangaran Balai Tanginau. Sabuting ujuknya diganai Pang Udar lawan Umang Lisam, laki-bini nang pahaharatannya inyuk. Pungkalanya, bapuluh-puluh tahun sudah hidup balaki-babini kada jua baisi anak. Jangan baisi anak, parigal Umang Lisam pacang batianan gin kada talihat. Padahal urang sabalaian nang sama kaya inya balaki-banini sudaham baanakan, ada nang sudah basisi dua-talu ikung, malahan ada nang sudah baisi cucu.
Parasaan inyuk tuti ka-iyaannya maulah rasa tapakalah kajadian dianggap tamanang. Marasa kada nyaman Umang Lisam lawan Pang Udar rancak bagana di huma haja, basintup di rampa halus sambil maharap lawan Ning Diwata supaya kaya urang jua dibari anak.
Pihan malam, pas bulan purnama, Umang Lisam mandapat bisikan gaib di talinga sidin. “Lisam, lamun ikam handak baisi anak, ikam harus batapa, lawasnya satu purnama. Kalakuan ikam batapa maniru katak, barandam hinggan dagu di batang Hamandit, mahadap ka hulu…”
Baisukan ari, imbah bapandir lawan Pang Udar, Umang Lisam mambulatakan hati handak manuruti bisikan gaib tuti. Basangu kayakinan wan kapasrahan sabagai saurang mahkluk anu Sang Pancipta, Umang Lisam mamulai tapanya.
Kada nyanyamanan tapa sidin tuti. Makan lamun ada jua-am daun nang larut matan hulu masuk ka muntung sidin. Nginum lamun ada jua daradai ambun nang gugur ka ilat. Balum lagi huhuas nang saitu-saini cungul kada sakira. Bahanu sidin marasa kaya dihumpatingakan banyu nang saling landasan, dirujuk batang kayu sing ganalan, dipuntal wan handak ditaguk ular ganal banar, dikacak wan handak dikarakah raksasa. Bahanu jua sidin marasa banyu di higa awak sidin manggurak saling panasan atawa barubah dingin kanyam mancucuk sampai tulang.
Hari balulun. Malan lawan siang basasahan. Minggu bapuntal. Purnama cungul pulang. Parak tangah malam, pina sadar lawan kada Umang Lisam malihat kapala naga bangsul di hadapan sidin.
“Lisam, kahandak ikam parak sudah dikabulakan Ning Diwata. Kaina kusamburakan sabuting daun ulin, ikam makan wan taguklah daun tuti,” ujar naga.
Kada sa-apa, naga banganga manyamburakan sabuting daun ulin ampah ka muntung Umang Lisam. Umang Lisam lakas mamamah balalu managuk daun ulin tuti.
“Ya damintu,” ujar naga. “Nang dudi bila ikam baranak, ngarani anak ikam Siandupati,” ujar naga pulang mamasani.
Kada sawat Umang Lisam manyahuti, naga sudaham sintup kada kalihatan lagi. Umang Lisam balalu maampihi tapa sidin, bakuciak mangiyau pang Udar. Tajujumpipir Pang Udar manyasah, balalu bacabur ka batang maingkuti bininya nang handak naik ka tabing. Sambil balingkang mamaraki rampa, Umang Lisam bakisah kajadian pihan sidin batapa.
Lidup-lidup hati Umang Lisam lawan Pang Udar saban hari, mahadang bujur-kadanya bukti bisikan naga pihan Umang Lisam batapa. Ka-iyaannya, pandiran si naga tabukti, Umang Lisam batinanan. Pas pihan baranakan, buhan Balai Tanginau batambah pulang lawan saikung kakanakan lalakian, Sindupati.
Parigal Sindupati mun dijanaki matan awak luarnya kada kaya manusia kabanyakan. Muhanya pina babincul-bincul, bigi matanya galak banar nang kaya handak bangsul ka luar, bibirnya sumbing, kulimbit awaknya hirang latat. Lamun dijanaki baastilah maka kalihatan kalu di kulimbit hirang latat tuti pina babindrang kaya basisik, sisik naga!
Umang Lisam lawan Pang Udar kada tapi mahirani parigal awak luar Sindupati, putungan kaya itu kada mangurangi kasukaan wan rasa sukur lawan pambarian Ning Diwata. Sidin badua mengganalakan Sindupati lawan kasing sayang, malajari sababaiknya. Kaputingannya kawa mahimungi juwa-ai. Sindupati kada kalah lawan urang, inya jadi pamuda nang wagas, pintar, bakabisaan, wan lakas manggawian napa haja. Kalakuannya nang batabi, baparnum, jadi sasambatan urang di balai supaya ditiru ulih kakanakan nang lain.
Wayah aruh ganal atawa bawanang, Sindupati kada sadikit umpat manggani-i napa haja, aruh tuti digawi urang pihan imbah tuntung mangatam banih di huma. Bagarit kijang, pilanduk atau babi gasan makanan, inya-am nang paharatnya. Mun pihan manyumpit, bah, damaknya kada biasa luput manuju, bidik banar tupang. Biar kaya itu, tapi inya kada manyumpit babarang haja, inya bapalih jua manuju, binatang nang handak digarit tupang nang disumpitnya. Lamun aruh wan buhan balai handak talu ikung kijang haja, saitu pang inya manggaritakan, kada labih kada kurang tupang.
Biasa inya maulah kakawananya inyuk. Pihan nitu buhannya malihat kijang bini nang basimpan manyusui anaknya. Paharatan kakawananya maniringakan sumpitan ampah ka kijang nitu, Sindupati bangsinghaja baingar. Napang ada, bukah mancicing kijangnya ka tangah sabat kajadian takajut.
“Nanapa maka ikam agah kijangnya?” ujar kakawannya batakun.
“Kijang tuti baisi anak nang masih manuyusu. Pasti ha anaknya tuti mamarluakan kasih sayang lawan panjagaan mamanya. Amun mamanya kita mati-i bayanya-am anaknya kadada nang manjaga, bisa mati jua inya. Biar anak kijang, inya handak jua diingu kaya kita jua kalu?” ujar Sindupati manjalasakan lawan kakawaannya.
Kaya itu pang, Sindupati rancak banar jadi kambang pamandiran buhan balai. Apalagi wayah ini, ngarannya disambati pulang ulih buhan balai, tapi pina babisik-bisik haja. Pamandiran buhan balai, nang iyanya buhan pamudanya, kada bapandir biasa haja sakalinya, tapi pina mahapak wan mangulibi. Kanapa alah? Ih…, sakalinya Sindupati dikahandaki kuitannya supaya bapara lawan Diang Turun Dayang!
Diang Turun Dayang tuti anak pangulu adat sakaligus kapala Balai Tanginau. Galuh nang bamula bujang, galumuk kahimungan buhan balai, kambang rarabutan buhan lalakian hunjur Maratus. Muhanya kada ham tuhah, langkar banar tupang, kadada wadaannya lagi tih. Awaknya sadang mungkal. Rambutnya, ubui, labat hirang bajuntai sampai ka tumit.
“Jakanya ti Sindupati tuti bacaramin dahulu di umbayang banyu mun handak bapara lawan Diang Turun Dayang,” ujar Apau pina takulibi.
“Ya am. Kada bataha tangkup lamun sabigi parmata diambani tambaga,” ujar Ritung mancalungap.
“Katia Turun Dayang, umbuiku nang sudah lukut gin kada bataha mahakuni paraan Sindupati,” Sarnam umpat jua mancalungap.
“Cahai, kada usah mandahului kahandak Ning Diwata gin,” Santang malamahi pandir. “Mun paraan tuti dihakuni napa garang…?”
“Dihakuni?” Apau manumpalak. Imbah itu inya galahak-galahak tatawa sing landangan. “Kudangar paraan tuti ditunda gasan dipikir-pikir dahulu. Parasaku tuti panulakan halus ngarannya.”
“Nah, lamun bujur kaya itu baarti pumput sudah kisahnya, kada usah disambat-sambat lagi. Kasian jualah Siandupati, pasti ha hatinya asa dikarukut bidawang,” mancalungap pulang Santang.
“Ujar Pang Udar, inya tulak ka hutan handak maramu paikat lawan damar,” Kuntut manyurung pandir.
“Bisa gasan jujuran saku,” ujar Sarnam sambil pina maulu-ulu.
“Sudaham,” suara Santang pina kancang. “Inya tu kawan kita jua, kawan nang baik ha pulang.”
Tatangguhan sambil takulibi nang disambat Sarnam sakalinya bujur. Sindupati tulak ka hutan dasar handak maramu paikat lawan damar gasan jujuran lamun paraanya kaina dihakuni. Inya bahimat bagawi, handak maunjuki tanda cinta nang paling baik gasan Diang Turun Dayang.
Puhun kamarian, imbah mamusut paluh, Sindupati bakujuk ka batang Hamandit handak balambui atanapi mandi. Tuhuk bakunyung wan banyalam, inya baingsut ka atas batu ganal di tangah batang, marabahakan awak di situ. Barubus angin maulah matanya kalat, mangantuk kada katahanan. Kada sa-apa taguring ju-ai inya di atas batu.
Inya sadikit-dikit kada tahu kalu jauh di hulu batang hujan saling labatan kaya diluruk tumatan langit. Banyu batang Hamandit balandas saitu saini. Ba-ah bangsul. Rampakan banyu mahawarakan awak Sindupati matan atas batu. Hingak-hingak inya timbul-tinggalam ka atas banyu, bakahandak bakunyung ka tabing, tapi ulak banyu manjuhut inya kada sakira. Awaknya timbul tinggalam pulang dilarutakan ulak. Tarus ka hilir, ka ampah kandarasan nang dituyuki batu-batu landap di bawahnya.
Sindupati tarus bausaha manjapai tabing, tagal tatap haja kada hingkat. Kada kawa. Kandarasan baulak landas tuti parak banar sudah, sapaningau haja lagi. Sindupati maigut bibir, nang kawa diulahnya hinggannya manyarah lawan kahandak Ning Diwata.
“Ning Diwata, sasambahanku. Lamun wayah ini maut handak maruhut, aku tatap basukur karana nang kadamintu pasti ha nang paling baik nang Dika bariakan lawan aku…”
Pas tahayut watun kandarasan, Sindupati takulipai satumat ka atas lalu sasadi maniruk ka ampah sahimpil batu. Tadangar manggarabau bunyi awak tahangkup batu, bunyi tulang-tulang ramuk, bunyi banyu balimbur nang mangalalak.
Imbah itu awak Sindupati tinggalam. Paharatan sadar lawan kada inya marasa awaknya taangkat ka atas banyu. Dihiyutnya hinak, dibuncalingakannya mata. Saitu-saini takalimpapak inya pas manyadari awaknya tatingharap kada bauri di atas kapala naga!
“Sindupati! Nangapa ikam, handak mati mudarkah?” ujar naga batakun.
“Kada!” Sindupati lumpi manyahuti. Sambil takuringis maarit ngilu kajadian tulang-tulangnya patah, dikisahakannya kajadian nang maumpinak inya.
“Jadi ikam sudah baparalah lawan galuh bangaran Diang Turun Dayang? Cahai! Ikam sadari juakah kaya apa putungan muha ikam?”
“Kusadari banar. Rigat lawan rusak rupaku ini inya sudah takdir Ning Diwata jua, kanyamanan nang dibariakan Ning Diwata. Aku ti napang ada, sahibar maniku takdir sambil jua pang bausaha lawan badua. Cintaku lawan Diang Turun Dayang kada cinta sambarang cinta pang, cinta tulus lawan suci karana baburinik tumatan Ning Diwata jua.”
Si naga baarunuh mandangar pandiran Sindupati. “Damintu-am anakku-ai. Takdir Ning Diwata dasar sudah nang paling baik gasan kahidupan manusia!”
Imbah nitu naga mahawarakan awak Sindupati ka atas. Pas di bawah intang kaguguran awak Sindupati, muntung naga banganga sing luasan, mahadang handak manungap. Sakijipan mata haja, awak Sindupati mangaluyur masuk ka dalam muntung naga. Kada saapa, awak anak Umang Lisam tuti dimuakakan pulang, muak nang saling gancangan, muak nang maulah awak Sindupati dihimpating ka tabing batang.
“Bulik ha ikam, anakku-ai, kuitan ikam haratan inyuk mahadangi ikam,” ujar naga sambil banyalam, hilang dikulum ulak banyu batang Hamandit nang sing dalaman.
Mangalantatak bibir Sindupati sambil manyambat sukur lawan Ning Diwata, kajadian inya kada jadi dikuracak jarigi maut. Tulang-tulang di disabukuan awaknya nang patah kada tarasa lagi sakit, malahan pinanya tabulik waras pada nang asal. Inya marasa awaknya pina bagatah, bakas liur naga. Bapuat inya ampah ka sumbar banyu, bagaritik hati handak mambarasihi awak. Pas handak mancalap tangan handak batampungas, inya takalimpapak manjanaki umbayang di dalam banyu, di situ dijanakinya bajinguk muha lalakian anum sing bungasan. Dipusut-pusutnya mata, ditingaunya ka balakang, kadada siapa-siapa lalu.
Baarti umbayang di banyu tuti muhaku pang sakalinya, hati Sindupati bapandir saurangan. Saitu-saini Sindupati lakas batilungkup, basujut, basukur lawan batarima kasih kada sakira atas pambarian Ning Diwata lawan inya.
Imbah mandi, Sindupati badadas bulik ka Balai Tanginau. Buhan balai nang pihan baranai takalimpapak malihat lalakian anum sing langkaran cungul di hadapan buhannya. Santang, Sarnam, wan Apau badadas mangacak hulu parang, sadi maumpinak lalakian anum nang kada suah dilihat tuti.
Kapala balai, abah Diang Turun Dayang, badadas jua bangsul manyasah, di balakang sidin bajurut warga balai nang lain, kaya kandang batis ha lagi saking banyaknya.
“Ui urang hanyar, napa kahandak jadi bangsul ka balai kami?” ujar kapala balai managur banahap, suara sidin tadangar bawibawa.
“Bulik ka ujuk, manamui kadua kuitanku saurang wan mandapati warga balai sabarataan,” Sindupati manyahuti, suaranya tanang haja kada manggitir.
“Bulik? Kuitan? Jangan mangabuwau, jangan bakaramput! Sabarataan warga balai di sini sudah pinandau lawan siapa haja. Tapi kami kadada nang pinandu lawan ikam.”
“Aku Sindupati, anak Pang Udar lawan Umang Lisam.”
“Sindupati?” warga balai takajut tapaimbai sabarataan.
Santang badadas balingkang ka hadapan. “Ui, urang hanyar! Baapik pandir, jangan sararabahnya ilat haja, lamun kada handak parangku mamagatnya!” Santang sasain bahimat mangacak hulu parang.
“Aku bujuran Sindupati. Ning Diwata lawan kakuasaan-Nya sudah maubah ragaku,” ujar Sindupati manjalasakan.
Matan garumbulan warga manyilak Umang Lisam. Mata bibinian tu-uh nitu manjanaki awak Sindupati sing landangan mantan kapal sampai ka batis. “Lamun ikam cakah mangaku anakku, takutuk ikam! Sambilan bulan sambilan hari aku mangandung, aku tahu banar napa lawan kaya apa anakku. Sabarataan warga balai gin pinadu ciri di awaknya, ciri nang dibawa matan di dalam parut, ciri bacalak hirang mudil kaya daun di balukuk. Kalu ikam baisi ciri nang kandamintu, aku parcaya lamun ikam Sindupati anakku, nang kaya aku parcaya lawan Ning Diwata Nang Maha Kuasa gasan balaku napa haja!”
Sabarataan urang nang ada di halaman balai manjanaki Sindupati sasain bahimat. Santang mancabut parang, balingkang mamaraki Sindupati nang badiri manjugut kaya patung kada sing garakan. Tangan kanan Santang sadi mariwas, tangan kiwanya maruhut bakakarasan baju kulit talimbaran nang disantak Sindupati. Ruhut bakakarasan Santang maulah baju Sindupati wawah wan tapacul. Awak Sindupati bakuliat babalik. Mata buhan warga balai tabuncaling sabarataan malihat ciri calak hirang di balukuk Sindupati.
Umang Lisam lawan Pang Udar mahalunyur maragap Sindupati. Imbahnya, di lantai balai, sambil duduk basila, Sindupati mangisahakan samunyaan kajadian nang maumpinak inya. Matan nang mandangar kisah nitu, ada sapasang mata jaranih kada lapas manjanaki Sindupati. Mata ampun Diang Turun Dayang.
Di pumput kisah, kilaran mata Siandupati barampakan lawan sapasang mata jaranih nitu. Sindupati takurihing bapair. Diang Turun Dayang pina supan kasisipuan, manyimpani muhanya nang habang manyanja kala ka balukuk Umang Lisam. []
Loksado, Oktober 1995
Sumber:
https://www.facebook.com/notes/aliman-syahrani/data-kisah-dan-bahan-untuk-ilustrasi-sampul/469941922751
0 komentar: